Với việc được mua 3.216.200 cổ phiều từ chương trình ESOP với giá 10.000 đồng cổ phần, ông Lương Trí Thìn – Chủ tịch HĐQT của Công ty CP Tập đoàn Đất xanh có được 1 khoản chênh lệch giữa giá vốn so với giá thị trường (ngày 24/09/2018) lên đến hơn 64 tỷ đồng. Đây là một khoản không hề nhỏ với lợi nhuận hàng năm của Đất Xanh.
Điều đáng nói là số cổ phiếu của vị chủ tịch này được mua chiếm đến 43% tổng số cổ phiếu phát hành thêm theo diện ESOP. Hơn nữa, ông Thìn vừa là Chủ tịch, kiêm Tổng Giám đốc và cũng là cổ đông lớn của Công ty mà nhận được ưu đãi quá lớn trong chương trình ESOP khiến không ít người cho rằng đó là điều bất thường.
ESOP có ý nghĩa gì?
ESOP (Employee Stock Ownership Plan) là kế hoạch thực hiện quyền sở hữu cổ phần cho người lao động. Việc các công ty thực hiện chương trình ESOP nhằm giúp cho người lao động trong công ty có một phần sở hữu công ty, khuyến khích người lao động làm việc hiệu quả hơn và gắn bó hơn với công ty. Các chương trình ESOP nhiều khi là phần thưởng cho những lãnh đạo xuất sắc của công ty, tương ứng với những đóng góp của họ cho công ty. Ngày nay, ESOP là một trong những phương thức được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu. Nguồn tiền để mua cổ phiếu theo chương trình ESOP có thể từ nguồn quỹ của doanh nghiệp sau đó “tặng” cổ phiếu lại cho nhân viên hoặc người lao động bỏ tiền mua nhưng với giá ưu đãi.
Trong những năm gần đây, ESOP là một phương thức được nhiều doanh nghiệp Việt Nam sử dụng. Công ty thường xuyên sử dụng chính sách ESOP phải nói đến như Masan (MSN), Thế giới Di động (MWG), Cotecons (CTD). Trước đây, Mansan từng phát hành hơn 20 triệu cổ phiếu ESOP cho một số lãnh đạo chủ chốt trong công ty. Số tiền chênh lệnh giữa giá trị thị trường thời điểm đó và mệnh giá (số tiền mua cổ phiếu ESOP) lên đến gần 2.000 tỷ đồng, gần bằng lợi nhuận 1 năm của công ty này. Như vậy, nhiều nhân sự của Masan được “trả công” hàng trăm tỷ đồng bằng quyền mua cổ phiếu ESOP với mức giá thấp hơn nhiều so với giá trị thị trường đang giao dịch.
Thời gian gần đây giới tài chính cũng xôn xao về việc Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPB) lên kế hoạch phát hành hơn 33,6 triệu cổ phiếu (1,39% vốn điều lệ) với giá phát hành 10.000 đồng/cổ phần cho cán bộ công nhân viên. Điều đáng nói là ông Nguyễn Đức Vinh – Thành viên HĐQT kiêm Tổng Giám đốc đăng ký mua tới hơn 15,5 triệu cp, chiếm phân nửa tổng số cổ phiếu phát hành. Sau khi mua lượng cổ phiếu này thì ông Vinh nhận được số tiền chênh lệch giữa giá mua và giá thị trường ngày (24/9/2018) VPB lên tới 250 tỷ đồng, nếu so với mức giá đỉnh cố phiếu này thì con số chênh lệnh lên đến gần 500 tỷ đồng. Đây quả là mức thù lao rất cao so với một CEO ngân hàng ở Việt Nam.
Khi giá cổ phiếu cao hơn mệnh giá thì việc phát hành cổ phiếu ESOP mang lại lợi nhuận cực lớn cho người được quyền mua. Công ty Masan không thể chi trực tiếp hàng nghìn tỷ đồng để trả “công cho người lao động” thay vào đó người cho họ quyền mua ưu đãi cổ phiếu. Người lao động cũng có lợi khi số thuế thu nhập cá nhân phải đóng từ món lợi ESOP thấp hơn nhiều so với khi họ nhận tiền mặt.
ESOP về bản chất là một chính sách tốt nhưng khi bị lạm dụng sẽ phát sinh nhiều mặt trái. Ở Việt Nam thời gian qua rất nhiều doanh nghiệp phát hành ESOP nhưng lại phân phối chủ yếu cho một số lanh đạo chủ chốt, có nhiều trường hợp người đứng đầu công ty nhận hơn quá nửa số cổ phiếu phát hành. Rõ ràng việc phát hành ESOP không mang lại lợi ích cho đa phần người lao động mà chỉ một số lãnh đạo công ty.
Đối với cổ đông việc phát hành ESOP gây ra hiệu ứng pha loãng cổ phiếu. Cổ đông của công ty có thể phải trả một số tiền quá lớn, vượt quá sự đóng góp của một số nhân sự với công ty. Mặt khác, nhiều trường hợp chính sách ESOP tạo ra hiệu ứng ngược bởi những nhà quản lý chỉ tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn để đạt các tiêu chí của việc được chia cổ phiếu ESOP mà lờ đi các rủi ro có thể gây ảnh hưởng đến cổ đông trong tương lai.
Đất Xanh ESOP ra sao?
Nghị quyết HĐQT Đất Xanh ban hành ngày 22/8/2018 đã thông qua phương án bán cổ phiếu cho nhân viên thông qua chương trình ESOP. Trước đó, Nghị quyết Đại hội đồng cổ đông 2018 cũng đã chấp thuận cho HĐQT toàn quyền thực hiện việc phân phối 7,5 triệu cổ phiếu ESOP. Theo đó, có đến 125 cán bộ nhân viên được mua 7,5 triệu cổ phần phát hành theo diện ESOP với mức giá là 10.000 đồng. Như vậy, số tiền chênh lệnh giữa giá phát hành và giá thị trường cổ phiếu DXG hiện tại hơn 230 tỷ đồng. Con số này gấp đôi với nhuận của DXG trong quý 2 vừa qua và bằng 1/3 lợi nhuận công ty năm 2017. Con số này cũng vượt xa chi phí bán hàng và chi phí quản lý năm 2017 của công ty.
Như vậy, rõ ràng bằng chính sách phát hành ESOP thì Đất Xanh có thể trả “lương” khủng cho cán bộ quản lý mà không mất chi phí. Đây quả là một giải pháp rất ‘vi diệu”. Điều đáng nói là chỉ riêng ông Lương Trí Thìn đã mua hết 43% lượng ESOP phát hành (3,21 triệu cổ phần). Như vậy, số tiền chênh lệch mà ông Thìn nhận được gần 70 tỷ đồng. Đây quả là một mức “thù lao” ấn tượng đối với người sáng lập Đất Xanh, đồng thời là một trong những cổ đông lớn nhất của công ty.
Trong những năm qua, Đất Xanh đã có những bước phát triển rất ấn tượng. Từ một công ty làm trong lĩnh vực môi giới Đất Xanh nhanh chóng vươn lên trở thành một nhà đầu tư, phát triển dự án tầm cỡ. Vốn điều lệ công ty chỉ vỏn vẹn 200 tỷ đồng, cách đây 8 năm thì nay đã lên tới hơn 3.000 tỷ đồng. Hiện Đất Xanh có hơn 20 công ty con và hoạt động rộng khắp cả nước. Trong đó, công lao đóng góp của ông Lương Trí Thìn là không hề nhỏ. Do vậy, với mức thù lao gần 70 tỷ cho ông cũng không phải là quá lớn. Con số này lại càng không lớn khi mà giá trị thị trường số cổ phiếu ông Thìn và người có liên quan nắm giữ lên tới 1.500 tỷ đồng.
Tuy vậy, một số chuyên gia bất động sản cũng không khỏi băn khoăn bởi việc ông có được đặc lợi mua lượng cổ phiếu lên đến 43% tổng lượng cổ phiếu ESOP phát hành. Hơn nữa, hiện ông Thìn và người liên quan nắm giữ tới 20% cổ phần công ty và cũng là Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng Giám đốc. Do đó, Ông Thìn có thể “tự quyết định” thưởng cho mình một lượng cổ phiếu lớn như vậy liệu có khách quan, có đảm bảo được quyền lợi cho cổ đông khác hay không?
